Harrie over: Spiegels aan de top

Voorbeeldgedrag van leidinggevenden bij cultuur- en organisatieverandering

Cultuurverandering is één van de meest uitdagende opgaven binnen organisaties. Strategische plannen falen vaak niet door inhoudelijke onjuistheid, maar door gebrekkige verankering in houding, gedrag en waarden. Leidinggevenden spelen hierin een sleutelrol: hun voorbeeldgedrag beïnvloedt hoe medewerkers denken, voelen en handelen.

Gedrag werkt via mimesis en vertrouwen

Volgens de Franse denker René Girard bootsen mensen het gedrag en verlangen van anderen na. Ook wel mimetische begeerte genoemd. Leiders fungeren daarmee onvermijdelijk als referentiepunt voor gedrag.

Voorbeeldgedrag is dus niet optioneel. In een veranderende organisatie betekent dit dat het gewenste gedrag niet alleen gecommuniceerd, maar belichaamd moet worden. Medewerkers volgen geen powerpointpresentaties, maar mensen.

Gezag komt voort uit nabijheid en authenticiteit

Zoals Binnenkamp stelt, is macht in essentie neutraal: het is de capaciteit om richting te geven. Toch maken we in de praktijk onderscheid tussen “positiemacht” (formeel toegekende bevoegdheid) en “persoonsmacht” (invloed gebaseerd op gezag en vertrouwen). De eerste is tijdelijk, de tweede duurzaam.

Echt leiderschap berust niet op formele macht, maar op vertrouwen. Dit ontstaat door consequent, menselijk en zichtbaar gedrag. In organisaties waar vertrouwen ontbreekt, is voorbeeldgedrag essentieel voor herstel.

Cultuurverandering begint bij identiteit

Volgens Jaap Boonstra gaat cultuurverandering over het expliciteren van waarden en het ontwikkelen van een gedeelde identiteit. Succesvolle leiders geven niet alleen richting, maar zijn zelf de belichaming van de verandering. Ze vermijden comfortzones, organiseren feedback, zijn zichtbaar en aanspreekbaar.

Vijf handvatten voor voorbeeldgedrag

1. Gedraag je naar de waarden die je uitdraagt: Medewerkers lezen gedrag nauwkeurig. Inconsistentie ondermijnt geloofwaardigheid.
2. Stimuleer goede mimesis: Laat gedrag zien dat navolgbaar en deelbaar is. Deel successen, toon twijfel, waardeer feedback.
3. Versterk gezag via nabijheid: Maak zichtbaar wat je belangrijk vindt en investeer in relaties. Persoonsmacht groeit met vertrouwen.
4. Werk aan identiteit, niet alleen gedrag: Verandering beklijft als het verbonden is met het waarom, niet enkel het wat.
5. Verbind top-down richting met bottom-up betekenis: Creëer ruimte voor participatie, zonder de koers te verliezen.

Conclusie

Voorbeeldgedrag van leidinggevenden is een cruciale hefboom in organisatieverandering. Niet als instrumentele techniek, maar als kern van gezag, vertrouwen en cultuurontwikkeling. Organisaties veranderen als mensen veranderen. En mensen veranderen als zij anderen zien veranderen. De top is daarbij niet alleen aan zet – zij is het zichtbare bewijs dat verandering mogelijk is.

Tot slot – van denken naar doen

Wil je met ons verder praten over voorbeeldgedrag, cultuurverandering of leiderschap in jouw eigen organisatie?