Harrie over: diagnostiek in de schaduw van overmedicalisering

Van uitsluit-diagnostiek en digitale innovaties tot duurzame zorgfinanciering

Een beloftevol initiatief dat te vroeg kwam.

Het initiatief van Profanis in 2010 kwam te vroeg. Met de Rabobank, Menzis en een private investeerder realiseerde zij het Centrum voor Huisartsendiagnostiek te Elst. Het initiatief had een duidelijke missie: met betere diagnostiek onnodige ziekenhuisopnames en dure medische ingrepen voorkomen. De feestelijke opening trok veel regionale huisartsen en inhoudelijk ondersteuners uit de UMC’s en was veelbelovend. De eerste resultaten na een jaar evenzo. Toch stuitte het project al snel op stevige discussies binnen de zorg, onder andere tijdens congressen in 2011 en 2012. In 2018 is de stekker uit het initiatief getrokken en is de diagnostiek op klassieke wijze door de omliggende ziekenhuizen voortgezet. Maar de kernvraag blijft actueel, vooral omdat het mogelijk van invloed kan zijn op de groeiende zorgvraag naar medisch specialistische zorg in de ziekenhuizen. Tijd voor een update.

Van proactieve zorg naar risico op medicalisering

De gezondheidszorg bevindt zich op een kantelpunt. Innovatieve diagnostische technieken openen ongekende kansen voor vroege opsporing en gerichte behandeling, waardoor we gezondheid steeds meer proactief kunnen bevorderen. Tegelijkertijd vraagt deze vooruitgang om een bewuste en evenwichtige inzet: overmatig testen kan onnodige vervolgonderzoeken in gang zetten, waarbij normale variaties – zoals ‘pre-diabetes’, ‘pre-dementie’ of lichte gedragskenmerken – onterecht als ziekte worden bestempeld. Het KNMG-artikel “Iedereen ziek, niemand beter”  (8) waarschuwt voor deze diagnose-expansie en de risico’s van medicalisering, disease-mongering.

In dit artikel belichten we hoe een kritische en doelbewuste inzet van diagnostiek, ondersteund door digitale innovaties en vernieuwende financieringsmodellen, de kwaliteit én duurzaamheid van de zorg kan verbeteren.

Diagnostiek en medicalisering: Het spanningsveld

Diagnostiek vormt de ruggengraat van de zorg. Uitsluit-diagnostiek, waarbij eerst een breed spectrum aan mogelijke oorzaken wordt besproken en vervolgens systematisch andere opties worden uitgesloten, helpt overbehandeling te voorkomen en draagt bij aan een gedegen zorgproces. Tegelijkertijd bestaat het risico dat een nadrukkelijke focus op individuele diagnostiek leidt tot medicalisering, waarbij normale variaties onterecht als medische afwijkingen worden bestempeld. Gert van Dijk (8) illustreert in zijn column hoe het labelen van alledaagse verschijnselen leidt tot onnodige en vaak ingrijpende vervolgonderzoeken. Deze diagnose-expansie, versterkt door maatschappelijke en commerciële prikkels, vormt een arena waarin de voordelen van technologische vooruitgang botsen met de valkuilen van overmedicalisering.

De methode van uitsluit-diagnostiek voorkomt onnodige invasieve tests en verkleint de kans op verkeerde diagnoses. Uit recente studies blijkt dat screening in asymptomatische populaties een verhoogd risico geeft op fout-positieve testuitslagen, waardoor onnodige vervolgonderzoeken en overdiagnose kunnen ontstaan. Het is daarom cruciaal dat elke diagnostische stap zorgvuldig wordt getoetst aan de indicatie, zodat de vervallen grens tussen zorg en overmedicalisering niet onbedoeld wordt overschreden

Praktijkvoorbeeld: Het Mooi Maasvallei-initiatief

Het Mooi Maasvallei-initiatief illustreert hoe doelgerichte diagnostiek in combinatie met een intensieve samenwerking tussen huisartsen en specialisten ziekenhuisopnames kan reduceren. Realtime overleg, zorgcoördinatie en het inzetten van specialisten zorgen voor een adequaat en doordacht zorgproces.

Praktijkvoorbeelden: De keerzijde van onzorgvuldige screening

Daarentegen meldt het KNMG-artikel de problematiek rondom massale screen-evenementen, zoals de in mei van dit jaar in de RAI gratis aangeboden Fibroscan-screenings, waarbij zelfs mensen zonder klachten in de diagnostische fuik terechtkomen. Dit benadrukt dat een geforceerde screening niet alleen overbodige vervolgonderzoeken kan veroorzaken, maar ook de druk op bestaande zorgstructuren, denk aan lange wachttijden, verder opvoert. In de column van KNMG-van Dijk stelt hij dat veel mensen denken dat screening onschadelijk is: ‘Het is toch goed om ergens vroeg bij te zijn?” Maar screening kan ook schadelijk zijn. Mensen kunnen een diagnose krijgen waar ze zonder screening nooit last van zouden hebben gekregen. Veelal volgen daarop onnodige onderzoeken en behandelingen. Dit belast het zorgsysteem. Een ervaren huisarts zei eens: “De meeste klachten gaan vanzelf over, behalve wanneer je er te vroeg bij bent.”

Digitale innovaties: Telemedicine en geïntegreerde ICT-infrastructuren

De toekomst van de zorg wordt mede vormgegeven door digitale technologieën. Telemedicine maakt realtime overleg tussen zorgverleners mogelijk, waardoor diagnoses sneller en nauwkeuriger gesteld kunnen worden. Een mooi voorbeeld zijn de teleconsulten van huisartsen bij de dermatologen. Zij maken een foto van het plekje op de huid en de dermatoloog beoordeelt deze op afstand. Geïntegreerde ICT-infrastructuren zorgen voor een naadloze uitwisseling van patiëntgegevens tussen verschillende zorgniveaus. Zo ook in de pathologie geregeld met PALGA, een inmiddels landelijk dekkend archief van pathologie-uitslagen ten behoeve van o.a. kankerregistraties en bevolkingsonderzoeken wordt gewerkt. Dit digitale fundament biedt niet alleen kansen voor efficiëntie en verhoogde diagnostische precisie, maar vormt ook een belangrijke terugkoppeling op het proces. Het helpt voorkomen dat routinematige screening en diagnostische expansie onnodig worden ingezet en zo leidt tot overmedicalisering. 

Alternatieve financieringsmodellen voor duurzame zorg

Een fundamentele herziening van de financiële prikkels is essentieel om een duurzame zorgtransitie te bewerkstelligen. Financiële modellen zoals bundled payments, capitation en hybride beloningssystemen stimuleren een geïntegreerde aanpak waarin het totale zorgtraject centraal staat. Door de nadruk te leggen op de einduitkomst, de gezondheidswinst, wordt de prikkel tot overdiagnostiek verkleind. Tegelijkertijd moedigen deze modellen preventieve zorg en een kritische benadering van diagnostische tests aan, waardoor de valkuilen van diagnose-expansie beter beheerst kunnen worden. 

Aanvullende aandachtsgebieden en morele overwegingen

Naast technologische en financiële innovatie is het van belang om patiëntparticipatie en shared decision-making te verankeren in de zorg. De KNMG-kritiek op diagnose-expansie benadrukt namelijk dat het individu centraal staat. Een zorgproces dat patiënten onvoldoende informeert en betrekt, loopt het risico onnodige labels en cascades te genereren. Eveneens is de maatschappelijke context, zoals een obesogene leefomgeving, een factor die de gezondheid beïnvloedt. Helaas wordt deze vaak genegeerd ten nadele van een te snelle medische interventie. Continue scholing en een cultuur van kritisch zijn onder zorgprofessionals zijn daarom cruciaal om de balans te vinden tussen vroegtijdige detectie en het vermijden van overdiagnostiek. 

Toekomstperspectieven

De uitdaging voor de moderne gezondheidszorg ligt in het bewaken van een delicate balans. Het benutten van de voordelen van nauwkeurige diagnostiek zonder los te raken van een kritische evaluatie van wanneer diagnostische expansie schadelijk kan zijn. Door de strategische inzet van uitsluit-diagnostiek, versterkt door digitale innovaties en ondersteund door vernieuwende financiering, kunnen we een veiliger, effectiever en duurzamer zorgsysteem ontwikkelen. Tegelijkertijd vormen de inzichten uit het KNMG-artikel een krachtige herinnering dat elke diagnostische ingreep moet worden afgewogen tegen de risico’s van disease-mongering en overmedicalisering. 

Van denken naar doen

Dit artikel pretendeert geen kant-en-klare oplossing te geven. Zij wil wél aanzetten tot het voeren van het gesprek dat ertoe doet. Het gesprek waarin we samen onderzoeken wat binnen jouw zorgorganisatie daadwerkelijk werkt én wat we durven loslaten. Niet altijd zoeken naar een veilige balans, maar samen de moedige keuzes maken die innovatie versnellen en kwaliteit behouden.

De ervaringen zijn leermomenten die gedeeld kunnen worden. De zaken die tussen 2010 en daarna minder goed zijn gegaan, zijn verhelderend en van grote meerwaarde voor de initiatieven die komen.

Wij nodigen je van harte uit voor een vrijblijvend verkennend gesprek. Laten we samen ontdekken hoe we, door aandacht te besteden aan patiëntparticipatie, veranderingsmanagement, regelgeving, cybersecurity, onderwijs en ethische aspecten, een brug kunnen slaan naar een zorgsysteem waarin iedere patiënt profiteert van doordachte diagnostiek en duurzame, kwalitatieve zorg.

Bronnen: 

[1]: Voorkomen ziekenhuisopnames.pdf, AD KRANT, 05-09-23.   

[2]: Inspiratie uit digitale zorginnovaties en ICT-integraties voor de zorg.   

[3]: Alternatieve financieringsmodellen in het zorgstelsel – TIAS.   

[4]: Ontwikkelingen in hybride zorgfinanciering – Finance Ideas. 

[5]: kernadvies-Maat houden met medisch handelen – Gezondheidsraad 2017 

[6]: Diagnostiek: koersbepalend, Dé schakel tussen de lijnen voor de best passende zorg – FMS 2022 

[7]: RVS_advies_Iedereen bijna ziek, Over de keerzijden van diagnose-expansie – 2025 

[8]: KNMG – Iedereen ziek, niemand beter, Gert van Dijk 2025